آثار فرهنگی اجتماعی و روانی فناوری اطلاعات روی انسان/نقش فرهنگ در سیستم های اطلاعاتی از دیدگاه هافستد
| خانواده های شبکه‌ای | نقش فرهنگ در سیستم های اطلاعاتی از دیدگاه هافستد | اینترنت و تاثیر آن بر زندگی روزمره |
| آثار فرهنگی اجتماعی و روانی فناوری اطلاعات روی انسان |
تنوع فرهنگی در جوامع مختلف نقش بسزائی در تجارت دنیای امروز دارد. بایستی حین مدیریت و توسعه سیستم‌های اطلاعاتی برای جنبه هایی از فرهنگ که در اینگونه سیستم ها تاثیر گذار می باشند، اهمیت ویژه ای قائل شد.
فعالیت‌های پژوهشی آقای هافستد (Hofstede) جزء مهمترین فعالیت هایی است که در این حوزه انجام شده و نظریه های ایشان، موافقان و مخالفان خاص خود را دارد. ولی بدون شک فعالیت های ایشان از دیدگاه آکادمیک بسیار معتبر بوده و در این گزارش سعی شده یافته های آقای هافستد در زمینه فاکتورهای تاثیرگذار فرهنگی در توسعه سیستم های اطلاعاتی مورد اشاره قرار گیرد.
آقای هافستد فعالیت خود را با مطالعه شرکت آی بی ام و همچنین مطالعه برروی فرهنگ سازمانی را به کمک آقایان پیترز و واترمن آغاز نمود. البته قبل از این مطالعات، آقای بارتلز یکی از اولین کسانی بود که به اهمیت موضوع فرهنگ در تصمیم گیری و اخلاق تجارت پرداخته بود. ایشان معیارهایی از قبیل قانون جامعه یا مذهب ملل مختلف را در ایجاد فرهنگ های گوناگون تاثیرگذار می داند.
فرهنگ یکی از مهمترین فاکتورهایی است که بایستی حین طراحی، توسعه و مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی مورد توجه قرار گیرد. ازآنجائی که ارزش‌های موجود در یک جامعه بخشی از فرهنگ اجتماعی محسوب می شوند، بنابراین نقش این ارزش ها را نباید در سیستم‌های اطلاعاتی نادیده گرفت ولی بسیاری از محققان از جمله آقای هافستد نسبت به نادیده گرفته شدن این موضوع انتقاد نموده‌اند.
ارائه یک تعریف مشخص و واحد از کلمه "فرهنگ" کاری بس دشوار می باشد زیرا تعاریف گوناگونی از فرهنگ تاکنون توسط محققان و روانشناسان ارائه شده است که حتی بسیاری از آنها مبهم و دوپهلو می باشد. یکی از تعاریف موجود عبارتند از: "مجموعه ای از برنامه ریزی های ذهن که گروهی از انسان ها را از گروهی دیگر متمایز می کند" و یا "برنامه ریزیهای ذهنی که الگوهای فکری، احساسی و حتی قدرت عمل افراد را معین می کند". همانطور که می بینیم واژه "برنامه ریزی" یک کلمه کلیدی در این تعاریف می باشد. فرهنگ چیزی نیست که به سرعت به دست آید بلکه روند پیدایش آن به آهستگی و همگام با رشد جامعه می باشد. رشد ابعاد مختلف فرهنگی از قبیل عقاید، ارزش ها، قهرمانان، افسانه ها و ... در انسان از زمان تولد آغاز و توسط خانواده، مدرسه، روزنامه، تلویزیون، محیط کار، کتاب و ... تحت تاثیر قرار گرفته و ادامه می یابد.
تحقیقاتی که آقای هافستد انجام داده است، تاثیر بسزائی در حوزه آکادمیک برجای گذاشت. همچنین مدل هافستد در پیاده سازی خیلی از سیستم های تجاری بسیار سودمند بود. از جمله حوزه هایی که این مدل برروی آنها موثر بوده می توان به روالهای کنترل بودجه و پاداش در سازمان‌ها، رفتارهای کارآفرینی، روشهای آموزشی، مدلهای مدیریت، ابداعات، سیستم های کنترل مدیریت، مدیریت مشارکتی و همچنین بسیاری دیگر از جنبه‌های چندفرهنگی اشاره نمود.
اصولا انجام تحقیقات برروی فرهنگ های متعدد کار بسیار ساده ای نیست و محقق باید بر مشکلات زیادی که ممکن است در سایر زمینه های تحقیقاتی نیز وجود نداشته باشد، فایق آید. از جمله این مشکلات می توان به "عدم وجود تعریفی واحد از کلمه فرهنگ"، "سادگی روشهای به کار گرفته شده توسط محققین قبلی" و "هم ارزی" اشاره نمود.
مطالعات آقای هافستد از ۱۱۶۰۰۰ پرسشنامه که توسط ۶۰۰۰۰ نفر در ۵۰ کشور تهیه شده بود، آغاز گردید. هافستد این تحقیق را برروی کارکنان شرکت آی بی ام طی سالهای ۱۹۶۷ لغایت ۱۹۷۸ انجام داد. هافستد توانست از روی تحلیل ۳۲ سوالی که در پرسشنامه وجود داشت، به ۴ بعد مختلف که پایه تشخیص فرهنگ در کشورهای مختلف می شد دست پیدا نماید که این ابعاد عبارتند از: اختلاف طبقاتی، میزان استقلال فردی، خصوصیات جنسیتی، پرهیز از شک و دودلی.
افراد زیادی در مورد تاثیر این ابعاد بر سیستم های اطلاعاتی تحقیق کرده اند. اختلاف طبقاتی بیشتر در لایه واسط کاربر تاثیر دارد، مثلا محتوای یک وب سایت برای گروه مرفه یا فقیر یک جامعه قطعا متفاوت می باشد. منظور از استقلال فردی میزان تمایل افراد به انجام کار گروهی یا کار فردی می باشد. سایت های اجتماعی یا مباحثات مشارکتی برخط یکی از تاثیرات این فاکتور در سیستم های اطلاعاتی می باشد. پرهیز از شک و دودلی نسبت به آینده مشخص می کند که آیا افراد به تاثیر تلاشی که برای آینده خود انجام می دهند واقف هستند یا خیر. به عبارتی دیگر نسبت به رخدادهای آینده در زندگیشان چه عکس العملی را نشان می دهند. همین فاکتور در نحوه پذیرش و برخورد افراد نسبت به سیستم های اطلاعاتی بسیار موثر می باشد.
با اینکه هافستد از پیشگامان فعالیت در این حوزه محسوب می گردد ولی ایشان اولین کسی نبود که در زمینه فرهنگ تحقیق نموده و طبیعی است که افرادی نیز با عقاید و استدلال‌های او مخالف باشند. به عقیده برخی از مخالفین یک پرسشنامه به تنهایی ابزار مناسبی برای پیداکردن اختلاف های فرهنگی در کشورهای مختلف نمی باشد. هافستد نیز در پاسخ گفته است که پرسشنامه تنها روش به کار گرفته توسط او نمی‌باشد. به عقیده برخی دیگر، هافستد تاثیر جوامع را بر فرهنگ نادیده گرفته است و برخی مخالفین نیز معتقد هستند که تقسیم بندی ملل برای بررسی فرهنگ های گوناگون، تقسیم بندی صحیحی نبوده و ممکن است در یک ملت گروه‌های فرهنگی متعددی وجود داشته باشند. همچنین یکی دیگر از انتقاداتی که به تحقیقات هافستد وارد است، نادیده گرفتن تاثیرات سیاسی هر کشور در زمان تکمیل پرسشنامه‌ها می باشد. مثلا درآن زمان برخی از کشورها درگیر جنگ جهانی بوده‌اند، در بعضی از کشورها شورشی بر پا بوده و کشورهایی نیز در صلح و آرامش به سر می‌برده‌اند. از دیگر ایرادات وارده به تحقیقات هافستد این است که نتایج مطالعه انجام شده بر روی یک شرکت را نمی‌توان به کل کشور تعمیم داد و یا اینکه با این روند سریع تغییراتی که در دنیا رخ می دهد، این تحقیقات بسیار قدیمی شده‌اند. یا اینکه ۴ بعد اشاره شده توسط هافستد به تنهایی تمام تفاوت های فرهنگی را پوشش نمی دهد. همچنین برخی دیگر از مخالفین نیز به صحت آمار ارائه شده اعتراض داشته اند.
تحقیقات هافستد موافقان بسیار زیادی نیز در حوزه آکادمیک داشته که همین امر موجب گردیده مطالعات ایشان جزو باارزش ترین فعالیت‌های انجام شده در حوزه فرهنگ محسوب گردد. از جمله دلایلی که ارزش این مطالعات را بالا برده است می توان به پیشگام بودن آقای هافستد اشاره نمود. همزمان با مطالعات ایشان شرکت‌های تجاری در پی گسترش فعالیت‌های خود در حوزه بین المللی بودند که در این راه با مشکلات و سختی‌های فراوانی نیز روبرو بودند که نتایج تحقیقات هافستد برای آنان بسیار راهگشا بود. سخت‌گیری و دقت آقای هافستد در انجام این مطالعات و جمع‌آوری داده‌ها دلیلی دیگر بر ارزش بالای این مستندات می باشد. همچنین هافستد تحقیقات خود را چندین بار تکرار و نتایج به دست آمده را مجددا با هم کنترل می نمود تا از صحت مطالعات انجام شده اطمینان حاصل نماید.
به عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت که آقای هافستد یکی از پیشگامان حوزه فرهنگ محسوب می‌گردد که بالطبع موافقان و مخالفان خود را دارد. مطالعات ایشان برای سایر محققان بسیار ارزشمند بوده اما تحقیق بر روی فرهنگ‌های مختلف در کل دنیا هنوز به اتمام نرسیده و بایستی تفاوت‌های فرهنگی را حین طراحی سیستم‌های اطلاعاتی مورد توجه قرار داد تا سیستم طراحی شده هر چه بیشتر با فرهنگ کاربران آن همسان باشد.