روانشناسی بالینی
این یک صفحه به عنوان یک کتاب کامل در نظر گرفته شده است. این صفحه، خرد محسوب نمیشود. |
|
حسین. م. ک
روانشناسی بالینی
(clinic psychology)
علمی است که به برسی رفتار و فرآیندهای ذهنی می‌پردازد.
مقدمه
ویرایشروانشناسی بالینی شاخه‌ای از روانشناسی است که به درک، پیش بینی و درمان نابهنجاری، اختلالات روانی، ناتوانی و آشفتگی‌های شناختی، هیجانی، زیست شناختی، روان شناختی، اجتماعی و رفتاری کمک می‌کند و در گستره وسیعی از جمعیتهای در جستجوی درمان کاربرد دارد. (رزنیک، ۱۹۹۱)
روانشناسی بالینی شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به بحث در زمینه اختلالات روانی و تشخیص آنها و درمان می‌پردازد. از عمر روانشناسی به شکل علمی و منظم فقط حدود یک قرن می‌گذرد؛ ولی رشد آن در چند سال اخیر اعجاب آور بوده است. این رشته هم مانند علوم دیگر فرمان با ازدیاد روزافزون دانش رشته‌های تخصصی بوجود آمد و امروزه در آمریکا حدود ۳۰–۲۰ بخش دارد و هر بخش علاقه و مهارت خاصی را عرضه می‌کند؛ ولی در ۲۰ سال اخیر هیچ‌یک از رشته‌های روانشناسی به اندازه روانشناسی بالینی پیشرفت نکرده است و تعداد افرادی که در این بخش تحقیق می‌کنند از رشته‌های دیگر روانشناسی به مراتب بیشترند.
نقش‌های شش‌گانه آن عبارت است از: ارزیابی و تشخیص، مداخله و درمان، مشاوره، آموزش و نظارت بر کار رواندرمانگرها، پژوهش و مدیریت. غالب کارهای روانشناس بالینی در راستای درمان و تشخیص، آموزش و پژوهش است (دادستان و منصور، ۱۳۶۶)
از عمر روانشناسی به شکل علمی و منظم فقط حدود یک قرن می‌گذرد؛ ولی رشد آن در چند سال اخیر اعجاب آور بوده است. این رشته هم مانند علوم دیگر فرمان با ازدیاد روزافزون دانش رشته‌های تخصصی بوجود آمد و امروزه در آمریکا حدود ۳۰–۲۰ بخش دارد و هر بخش علاقه و مهارت خاصی را عرضه می‌کند؛ ولی در ۲۰ سال اخیر هیچ‌یک از رشته‌های روانشناسی به اندازه روانشناسی بالینی پیشرفت نکرده است و تعداد افرادی که در این بخش تحقیق می‌کنند از رشته‌های دیگر روانشناسی به مراتب بیشترند.
گذشته آن به زمان انسان اولیه می‌رسد. بشر اولیه امراض روانی پدیده‌ای ماورءالطبیعه می‌دانست. روشهای درمان اینگونه بیماران که تصور می‌شد دچار جن زدگی و ارواح خبیثه شده باشند عبارت بود از سوراخ کردن جمجمه به منظور آزاد کردن روح پلید و به زنجیر بستن، تنبیه جسمی و سوزاندن و انواع شکنجه‌های دیگر. در اواخر قرن هجده در فرانسه پزشکی به نام فیلیپ پنیل رئیس بزرگترین بیمارستان روانی فرانسه شد. او با اصلاحات نوع دوستانه به درمان روانی کمک کرد.
پیدایش و تکامل روانشناسی بالینی پیشرفت در ماهیت هوش و اندازه‌گیری آن، تفاوتهای فردی، روانشناسی کودک نیز نقش داشته‌اند. حد فاصل میان روانشناسی بالینی و روانشناسی کودک از بعضی جهات بسیار نامشخص است. زیرا روانشناسی بالینی در اصل به سبب علاقه به مسائل کودکان عقب افتاده بوجود آمد. پیدایش ابزارها و آزمونهای روانی نیز در تکامل روانشناسی بالینی نقش اساسی داشته‌اند.
وظایف روانشناسی بالینی متنوع و مختلف است و به موسسه‌ای که روانشناسی در آن کار می‌کند و همچنین به نوع تحصیلات و تعلیمات عملی که داشته است بستگی دارد. برای مثال وظایف روانشناسی بالینی در بیمارستان روانی ممکن است منحصر به تشخیص بیماری از طریق تست باشد یا به روان درمانی بپردازد یا مشغول تحقیقات شود و یا تعلیم عده‌ای را به عهده بگیرد. روانشناس بالینی ممکن است در مدارس، مراکز مشاوره کودکان، زندانها، بیمارستانها، دانشگاهها، پرورشگاهها، کودکستانها، وزارت کار، کارخانه‌ها و انواع دیگر موسسات انجام وظیفه کند.
دسته آخر روان شناسانی هستند که به تحقیق و آزمایش خصوصیات بیماران روانی علاقه دارند و از طریق تجربی برای کشف علل، علائم و طرق درمان می‌کوشند. روان شناسان معتقدند که آگاهی از تمام این روشها برای آماده ساختن روانشناسی بالینی ضروری است و روانشناسی بدون آشنایی با آنها نمی‌تواند به نحو مؤثری انجام وظیفه نماید.
روان شناسان بالینی از روشهای مختلف برای تشخیص اختلالات استفاده می‌کنند. از جمله این روشها مشاهده رفتار بیمار، مصاحبه کلینیکی، آزمونهای روانی، بررسی تاریخچه فردی و ... است.
روشهای مختلف درمانی در روانشناسی بالینی وجود دارد که روان شناسانی با توجه به رویکرد نظری که در روانشناسی دارند یکی از آنها بکار می‌برند. مثل شناخت درمانی، رفتار درمانی، روانکاوی و ... برخی از روان شناسان بالینی دیدگاه التقاطی دارند و از تمام شیوه‌های درمانی بهره می‌برند.
چهار مرحله تاریخی برجسته برای روانشناسی بالینی در جهان وجود دارد:
- آغاز حرفه ۱۸۹۲–۱۹۱۴
- فرا رسیدن عصر روانشناسی بالینی ۱۹۱۶–۱۹۵۴
- یکپارچگی و حرفه‌ای گرائی ۱۹۵۴–۱۹۷۸
- خود مختاری و تعهد اجتماعی ۱۹۷۹-...
روانشناسی بالینی در گذشته
ویرایشتکامل روانشناسی بالینی به سبب تأثیر عوامل متعدد صورت گرفت که بعضی از آنها خارج از حیطه روانشناسی بود. برای مثال پیشرفتهای حاصله در بیولوژی، فلسفه، سیاست و امثال آن نیز در تشکیل تاریخچه روانشناسی درمانی مؤثر بوده است. از عمر روانشناسی بالینی به عنوان یک رشته تخصصی و مستقل حدود ۹۰ سال می‌گذرد تاریخ آن با تکامل روانشناسی مرضی آمیخته است و گذشته آن به زمان انسان اولیه می‌رسد. بشر اولیه امراض روانی پدیده‌ای ماورءالطبیعه می‌دانست.
روشهای درمان اینگونه بیماران که تصور می‌شد دچار جن زدگی و ارواح خبیثه شده باشند عبارت بود از سوراخ کردن جمجمه به منظور آزاد کردن روح پلید و به زنجیر بستن، تنبیه جسمی و سوزاندن و انواع شکنجه‌های دیگر. در اواخر قرن هجده در فرانسه پزشکی به نام فیلیپ پنیل رئیس بزرگترین بیمارستان روانی فرانسه شد. او با اصلاحات نوع دوستانه به درمان روانی کمک کرد. در قرن نوزدهم مسمزیسم بوجود آمد. مسمز فردی بود که با استفاده از هیپنوتیزم به درمان بیماران روانی پرداخت.
عوامل مؤثر در پیدایش روانشناسی بالینی
ویرایشپیدایش و تکامل روانشناسی بالینی پیشرفت در ماهیت هوش و اندازه‌گیری آن، تفاوتهای فردی، روانشناسی کودک نیز نقش داشته‌اند. حد فاصل میان روانشناسی بالینی و روانشناسی کودک از بعضی جهات بسیار نامشخص است. زیرا روانشناسی بالینی در اصل به سبب علاقه به مسائل کودکان عقب افتاده بوجود آمد. پیدایش ابزارها و آزمونهای روانی نیز در تکامل روانشناسی بالینی نقش اساسی داشته‌اند.
روانشناسی بالینی در ایران
ویرایشدر جریان تاریخ نود ساله روانشناسی بالینی در دنیا، ایران تاریخچه سی ساله‌ای دارد. اولین درس در این رشته از روانشناسی در سال ۱۳۴۴ شمسی در گروه روانشناسی دانشگاه تهران تدریس شد و اولین کتاب در این زمینه به نام روانشناسی بالینی تألیف سعید شاملو در سال ۱۳۴۵ شمسی از طرف دانشگاه تهران منتشر شد. نخستین کلینیک روانشناسی در سال ۱۳۴۶ و در دانشگاه تهان تحت عنوان مرکز مشاوره و راهنمایی ایجاد شد.
در این مرکز برای اولین بار کار سیستمی مرکب از یک روانشناس بالینی که سرپرست مرکز نیز بود، یک روانپزشک و یک مددکار اجتماعی به بررسی مسائل روانی دانشجویان پرداختند و با همکاری هم در تشخیص و درمان نابهنجاریهای رفتاری آنها اهتمام ورزیدند. رشته روانشناسی بالینی عمدتاً در اوئل دهه سال ۱۳۵۰شمسی زمانی رسمیت یافت که در گروه روانپزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران واقع در بیمارستان روزبه برنامه‌ای به نام فوق لیسانس روانشناسی بالینی ایجاد شد.
در ایران از اوایل دهه ۱۳۵۰ اولین دوره کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی در بیمارستان روزبه گشایش یافت (شاملو ۱۳۷۰، ص ۲۳). از سال ۱۳۶۵ و به دنبال تعطیلی دوره فوق انستیتو روانپزشکی تهران عهده دار آن شد و در ۱۳۸۰ انجمن علمی روانشناسی بالینی ایران در آن دایرشد.
اولین دانشجوی دکترای تخصصی روانشناسی بالینی ایران در ۱۳۸۱ از انستیتو فارغ‌التحصیل شد (احمدرضامحمدپور، ۱۳۸۳، خبرنامه انجمن علمی روانشناسی بالینی ایران ص، ۱۲–۲۲). اولین فارغ‌التحصیل دکترای روانشناسی بالینی ایران و از اولین گروه دانشجویان ورودی کشور در این دوره آقای دکتر نورمحمد بخشانی (خبرنامه انجمن علمی روانشناسی بالینی ایران ۱۲–۲۲ مجله اندیشه و رفتار ۱۳۸۱) استادتمام (پروفسور) فعلی گروه روانپزشکی و روانشناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان و سردبیر مجله بین االمللی رفتارهای پرخطر و اعتیاداست.
ویژگیهای روانشناسی بالینی
ویرایشوظایف روانشناسی بالینی متنوع و مختلف است و به موسسه‌ای که روانشناسی در آن کار می‌کند و همچنین به نوع تحصیلات و تعلیمات عملی که داشته است بستگی دارد. برای مثال وظایف روانشناسی بالینی در بیمارستان روانی ممکن است منحصر به تشخیص بیماری از طریق تست باشد یا به روان درمانی بپردازد یا مشغول تحقیقات شود و یا تعلیم عده‌ای را به عهده بگیرد. روانشناس بالینی ممکن است در مدارس، مراکز مشاوره کودکان، زندانها، بیمارستانها، دانشگاهها، پرورشگاهها، کودکستانها، وزارت کار، کارخانه‌ها و انواع دیگر موسسات انجام وظیفه کند.
انواع روانشناسی بالینی
ویرایشچهار نوع روانشناسی بالینی وجود دارد: دسته‌ای که برای درمان بیماری با روانپزشکان و روانکاوان اشتراک مساعی می‌کنند و بیشتر به کشف ماهیت بیماری و طرز معالجه یک فرد خاص توجه می‌کنند. دسته بعد روان شناسانی که وقت خود را بطور عمده صرف اندازه‌گیری خصوصیات افراد بوسیله تستهای روانشناسی می‌کنند. دسته دیگر فعالیتهای دسته اول و دوم را بطور مساوی انجام می‌دهند یعنی هم به تشخیص و هم به درمان می‌پردازند.
دسته آخر روان شناسانی هستند که به تحقیق و آزمایش خصوصیات بیماران روانی علاقه دارند و از طریق تجربی برای کشف علل، علائم و طرق درمان می‌کوشند. روان شناسان معتقدند که آگاهی از تمام این روشها برای آماده ساختن روانشناسی بالینی ضروری است و روانشناسی بدون آشنایی با آنها نمی‌تواند به نحو مؤثری انجام وظیفه نماید.
تشخیص در روانشناسی بالینی
ویرایشروان شناسان بالینی از روشهای مختلف برای تشخیص اختلالات استفاده می‌کنند. از جمله این روشها مشاهده رفتار بیمار، مصاحبه کلینیکی، آزمونهای روانی، بررسی تاریخچه فردی و ... است.
درمان در روانشناسی بالینی
ویرایشروشهای مختلف درمانی در روانشناسی بالینی وجود دارد که روان شناسانی با توجه به رویکرد نظری که در روانشناسی دارند یکی از آنها بکار می‌برند. مثل شناخت درمانی، رفتار درمانی، روانکاوی و ... برخی از روان شناسان بالینی دیدگاه التقاطی دارند و از تمام شیوه‌های درمانی بهره می‌برند
