فلج مغزی
این یک صفحه به عنوان یک کتاب کامل در نظر گرفته شده است. این صفحه، خرد محسوب نمیشود. |
فلج مغزی چیست؟
ویرایشفلج مغزی یک اصطلاح کلی است که گروهی از ضایعات مزمنی که کنترل حرکتی فرد را مختل می کنند، شامل می شود. اختلال حرکتی ناشی از این ضایعه در سالهای اولیه زندگی ظاهر می شود و معمولاً با گذشت زمان بدتر نمی شود. این بیماری در شرایط نقصان تکامل یا آسیب به مناطق حرکتی مغز بوجود می اید که در نتیجه آن این مناطق قادر به کنترل حرکتی و وضعیت بدنی (پوسچر) فرد نمی باشند
علائم فلج مغزی
ویرایش- سفتی عضلات یا اسپاستی سیتی
- حرکات غیر طبیعی
- اشکال در مهارتهای حرکتی درشت از قبیل راه رفتن یا دویدن
- اشکال در مهارتهای حرکتی طریف از قبیل نوشتن یا باز و بسته کردن دکمه های لباس
- اشکال در مهارتهای ادراکی و حسی
علائم فلج مغزی از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است و با گذشت زمان ممکن است تغییر ننماید بعضی از افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است به بیماریهای دیگر از قبیل تشنج، آسیب ذهنی، اختلال یادگیری و تأخیر رشدی نیز مبتلا باشند.
اگر چه ممکن است علائم فلج مغزی با گذشت زمان تغییر کنند اما این بدان معنی نیست که فلج مغزی یک بیماری پیشرونده است (بدتر نمی شود). بنابراین اگر یک فرد مبتلا به فلج مغزی با گذشت زمان مشکلات او بیشتر شود، ممکن است این مشکلات چیز دیگری غیر از ضایعه فلج مغزی او باشد. با وجود اینکه فلج مغزی یک ضایعه پیشرونده نیست اثرات فلج مغزی ممکن است در طی زمان تغییر نماید، گاهی اوقات تعدادی از این علائم بهبود می یابد برای مثال کودکی که اندامهای فوقانی یا دستهای او دچار اختلال است ممکن است توانایی لازم را برای نوشتن و پوشیدن لباس بدست آورد، در حالی که در بعضی از کودکان ممکن است سختی عضلات منجر به بروز مشکلاتی در لگن و ستون فقرات شود که نیازمند جراحی ارتوپدی باشد.
بالا رفتن سن کودکان مبتلا به فلج مغزی در صورت عدم مراقبت توانبخشی و انجام تمرینات صحیح می تواند منجر به یک وضعیت غیر طبیعی در بدن آنان شود.
فلج مغزی می تواند منجر به ایجاد مشکلات و عوارضی از قبیل اشکال در غذا خوردن، کنترل ضعیف ادرار و موضوع و مشکلات تنفسی و زخمهای بستر شود. علائم اولیه فلج مغزی معمولاً قبل از ۳ سالگی ظاهر می شوند. نوزاد مبتلا به فلج مغزی اغلب در مقایسه با کودکان عادی کندتر به مراحل رشدی خویش از قبیل غلتیدن، نشستن، چهار پا رفتن، لبخند زدن و ... دست پیدا می کنند.
علل ایجاد کننده فلج مغز
ویرایش- چند قلویی
- آسیب به جفت که ممکن است به رشد جنین صدمه بزند.
- بیماریهای عفونی انتقالی جنینی، برای مثال ایدز، چربی، سیفیلیس و سوزاک
- تغذیه نامناسب
- قرار گرفتن در معرض مواد سمی از قبیل نیکوتین. الکل و داروها
- ناسازگاری عامل Rh بین مادر و جنین
- ناهنجاریهای کروموزومی
- بیماریهای ژنتیکی
- ناهنجاریها و بدشکلی های احتمالی مغز نوزاد
- زایمانهای طولانی مدت یا ناگهانی که ذخیره اکسیژن خون کودک را دچار مشکل می سازد و منجر به تخریب بافت مغزی می شود.
- سرخجه
- ساختار کوچک لگن مادر
- تولد نارس کودک
- زایمان به روش سزارین
- اثرات ضرب بیهوشی و بی حسی
- ضربه مغزی
- زردی و یرقان
عواملی که می تواند در دوره طفولیت (در ۳ سال اول زندگی) باعث ایجاد فلج مغزی شوند:
- عفونت ها از قبیل مننژیت
- خونریزیهای مغزی
- ضربه مغزی بدنبال تصادف و افتادن از بلندی و ...
- غرق شدن
روشهای پیشگیری از بروز فلج مغزی
ویرایش- تست مادران باردار از نظر عامل Rh در صورتی که این عامل منفی باشد ۷۲ ساعت قبل از زایمان مادر واکسینه می شود. (در صورتی که Rh عامل فلج مغزی باشد)
- آسیب به جفت که ممکن است به رشد جنین صدمه بزند.
- بیماریهای عفونی انتقالی جنینی، برای مثال ایدز، چربی، سیفیلیس و سوزاک
- تغذیه نامناسب
- قرار گرفتن در معرض مواد سمی از قبیل نیکوتین. الکل و داروها
- ناسازگاری عامل Rh بین مادر و جنین
- ناهنجاریهای کروموزومی
- بیماریهای ژنتیکی
- ناهنجاریها و بدشکلی های احتمالی مغز نوزاد
- زایمانهای طولانی مدت یا ناگهانی که ذخیره اکسیژن خون کودک را دچار مشکل می سازد و منجر به تخریب بافت مغزی می شود.
- سرخجه
- ساختار کوچک لگن مادر
- تولد نارس کودک
- زایمان به روش سزارین
- اثرات ضرب بیهوشی و بی حسی
- ضربه مغزی
- زردی و یرقان
عواملی که می تواند در دوره طفولیت (در ۳ سال اول زندگی) باعث ایجاد فلج مغزی شوند :
- عفونت ها از قبیل مننژیت
- خونریزیهای مغزی
- ضربه مغزی بدنبال تصادف و افتادن از بلندی و ...
- غرق شدن
روشهای پیشگیری از بروز فلج مغزی:
- تست مادران باردار از نظر عامل Rh در صورتی که این عامل منفی باشد ۷۲ ساعت قبل از زایمان مادر واکسینه می شود. (در صورتی که Rh عامل فلج مغزی باشد)
- درمان سریع کودک مبتلا به زردی به کمک روش فتوتراپی
- انجام برنامه های کاهش استرس و فشار روانی مادران در دوره بارداری
- حفاظت کودکان در مقابل ضربه ها و آسیب های فیزیکی به مغز خصوصاً هنگام تولد
تقسیم بندی فلج مغزی
ویرایشالف – تقسیم بندی فلج مغزی بر اساس تعداد اندامهای دیگر
- کوادری پلژی : هر چهار اندام کودک درگیر است.
- دای پلژی : هر چهار اندام کودک درگیر است اما درگیری پاها (اندام تحتانی) شدید از دستهاست.
- همی پلژی : یک طرف بدن درگیر است معمولاً دست بیشتر از پا درگیر است.
- ترای پلژی : سه اندام کودک درگیر است معمولاً دو دست و یک پا.
- منوپلژی : فقط یک عضو کودک درگیر است معمولاً یک دست.
ب - تقسیم بندی فلج مغزی بر اساس اختلال حرکتی
۱- اسپاتیک : عضلات کودک اسپاتیک سفت می باشد و در مقال کشش بشدت مقاوت می کنند. این عضلات هنگامی که بکار گرفته می شوند بیش از اندازه فعال می شوند و حرکات زمختی را ایجاد می کنند.
در حالت طبیعی عضلات بصورت جفت کار می کنند برای مثال وقتی یک گروه منقبض می شود گروه مخالف شل می شوند تا امکان ایجاد حرکت آزادانه را در راستای مورد نظر فراهم سازند. اما در عضلات استپاتیک هر گروه عضلانی بطور همزمان منقبض می شوند و حرکت را متوقف می سازند، که به این حالت انقباض همزمان گفته می شود.
سفتی عضلانی ممکن است در حالت خفیف فقط تعداد محدودی حرکت را مختل نماید ویا اینکه در حالت شدید تمام حرکات بدن را دچار مشکل سازد. مقدار سفتی عضلانی معمولاً با گذشت زمان تغییر می کند. توانبخشی، جراحی و استفاده از بعضی از داروها و وسایل کمکی و تطبیعی می تواند به کنترل و مهار سفتی عضلانی کمک کند. معمولاً آسب به قشر مغز باعث بروز سفتی عضلانی می شود.
۲- آتتوئید : آتتوئید عبارتست از اشکال در کنترل و هماهنگی حرکات. کودکان مبتلا به فلج مغزی نوع آتتوئید حرکات پیچشی غیر ارادی و مداوم دارند. این افراد معمولاً مشکلات گفتاری نیز دارند. این ضایعه در اثر آسیب به هسته های قاعده ای مغز بوجود می اید.
۳- آتاکسیک : فلج مغزی نوع آتاکسیک نادرترین نوع فلج مغزی است. افرادی که دچار فلج مغزی نوع آتاکسیک می باشند دچار یک آشفتگی و نقص در حس تعادل و حس عمقی می باشند. توان عضلانی این افراد پایین می باشد. عضلات آنها شل است) و به حالت تلوتلو خوردن راه می روند و اندامهای فوقانی آنها در حالت راه رفتن بی ثبات می باشد
درمان
ویرایشمداخلات مورد نیاز برای مدیریت کودکان فلج مغزی در دو طیف می تواند مورد توجه باشد.
(۱)- درمان بخش صدمه دیده مغز که هماهنگی و حرکات عضلات را بدرستی هدایت نماید.
در این خصوص تاکنون مداخله پزشکی قابل قبول که ترمیم ضایعه مغزی را انجام دهد وجود نداشته اما با پیگیری توانبخشی مناسب می توان به اینگونه کودکان کمک کرد تا زندگی مستقلی را دنبال نمایند و بعبارت دیگر وجود ضایعه بدان معنی نیست که اینگونه افراد از یک زندگی متکی بخود محروم باشند.
اینگونه کودکان علاوه بر نیازهای عمومی برای شکوفا شدن استعدادهای بالقوه ای که از آن برخوردارند به آموزش و خدمات خاص نیز نیازمند می باشند. متأسفانه در پاره ای موارد حتی نیازهای عمومی اینگونه کودکان به فراموشی سپرده شده و نهایتاً ارتباط و تعامل اجتماعی که زمینه رشد، تکامل و آموزش کودکان می باشد محروم می گردند. در خصوص اینکه چه باید کرد خانواده ها می بایست توجه نمایند که :
- پی آمد ضایعه فلج مغزی برای کودکان با انواع ضایعه متفاوت می باشد و انتظار این است کودک را همانطوریکه هست پذیرا باشیم.
- ضایعه فلج مغزی یک بیماری پیشرونده نبوده، مداخلات و حمایت های بموقع می تواند کمک مؤثری برای استقلال کودک باشد. کودک توجه بیشتری را طلب می نماید و ضرورت دارد فرصت و امکانات و شرایط مناسب برای رشد و شکوفایی استعدادهایش فراهم شود.
- بهتر است والدین هر چه بیشتر درباره فرزند و معلولیتش اطلاعات مناسب کسب نمایند تا در آموزش و حمایت از او نقش مؤثرتری را ایفا کنند.
بخاطر داشته باشید که نقش والدین در روند توانبخشی کاملاً تخصصی و قابل توجه می باشد.
- بهتر است وعده های درمانی را با وضع کودک و واقعیات موجود تطبیق داد تا بتوان وعده های آرمانی را از درمانهای واقعی تفکیک کرد.
(۲)- کاربرد تکنیک های مختلف در جهت برطرف نمودن نقص، ضعف و اسپاسم حرکات عضلانی حاصل از ضایعه مغزی.
۱-۲- روشهای مختلف درمانی
الف – توانبخشی (Rehabilitation)
۱- فیزیوتراپی : هدف از فیزیوتراپی کودکان فلج مغزی کمک به این افراد به منظور دستیابی آنها توانمندیهای جسمی حرکتیشان می باشد.
۲- کاردرمانی : کاردرمانی یک سری فعالیتهای هدف مند را به منظور افزایش استقلال مهارتهای حرکتی درشت و ریز طراحی می کند. کاردرمان به کودک فلج مغزی در استفاده از وسایل تطبیقی از قبیل وسایل مورد نیاز جهت نشستن، حمام کردن، ایستادن و غذا خوردن و ... کمک می نماید.
۳- گفتاردرمانی : هدف گفتاردرمانی تسهیل و بهبود مهارتهای ارتباطی کودک فلج مغزی می باشد. یک کودک فلج مغزی ممکن است نیاز به کمک در زمینه غلبه بر یک مشکل خفیف تلفظ داشته باشد یا اینکه ممکن است او نتواند از طریق گفتاری و کلامی با دیگران ارتباط برقرار کند و نیازمند یک روش غیر کلامی جهت برقراری ارتباط باشد. که از جمله این روشها می توان به روش ارتباط از طریق چشم، زبان اشاره، عکس خوانی و ارتباط از طریق دستگاههای الکترونیکی اشاره کرد.
ب – ارتوزها، قالب های گچی و اسپلینت ها
برای اکثر کودکان فلج مغزی بمنظور تقویت روشهای توانبخشی اغلب ارتوز، اسپلینت و قالب های گچی تجویز می شود. این وسایل به حفظ و ایجاد ثبات در مفصل و قرار دادن مفصل در وضعیت صحیح و همچنین ممانعت از کشش بیش از حد عضلات کمک می کنند.
ج – روشهای درمان دارویی
ممکن است برای کودک مبتلا به فلج مغزی بدلیل شرایط خاصی نظیر ابتلا به تشنج یا سفتی های دردناک در نتیجه اسپاسمهای شدید از داروهای خاصی استفاده شود. سفتی عضلانی را می توان از طریق تزریق داروهایی ویژه ای از قبیل بوتوکس (Botox) برای مدت چند ماه مهار کرد.
د- جراحی
ممکن است بمنظور کاهش اثر سفتی عضلانی برای ستون فقرات، لگن و پاهای کودک مبتلا به فلج مغزی یکسری جراحیهای ازتوپدی و بافت نرم برای او انجام شود. در این روشهای جراحی می توان با بلند کردن طول عضلات و انتقال تا ...... حرکت کودک را تسهیل نمود. زمانی که رشد کودک متوقف شود از روش درمانی جراحی استخوانی به منظور وضعیت دهی صحیح به استخوانهای فرد مبتلا به فلج مغزی نیز ممکن است استفاده شود.
گاهی اوقات متخصصین مغز و اعصاب ممکن است ریشه های عصبی که کنترل تون عضلانی را بعهده دارند را نیز جراحی نماید. در این روش که ریزوتومی انتخاب پشتی نامیده می شود هدف کاهش سفتی عضلانی می باشد.
کودکان فلج مغزی همانند سایر کودکان به محبت، توجه، عاطفه، صمیمیت و رابطه دوستانه و انسانی نیازمند می باشند.
۳- وسایل تطبیقی امروزه وسایل کمکی زیادی جهت کمک به افراد مبتلا به فلج مغزی وجود دارد. که این وسایل به فرد کمک می کند تا براحتی فعالیتهای روزمره زندگی خویش را انجام دهد.
۱-۳- وسایل کمک حرکتی - ویلچر (دستی و الکترونیکی) - دوچرخه و سه چرخه های مخصوص - رورؤک عصا و والکر
۲-۳- وسایل کمک ارتباطی - تابلوهای سمبولیک - دستگاههای الکترونیکی ترکیب کننده صوت - کی بردهای مخصوص
۳-۳- تسهیلات کمکی فعالیت های روزمره زندگی - درهای الکترونیکی که بطور اتوماتیک باز و بسته می شوند - وسایل تغذیه ای (از قبیل قاشق و ...) با دستهای بلند - چسب های گرفتن - سیستمهای کنترل محیطی البته وسایل فوق الذکر بسته به فرهنگ و نوع کشور متغیر می باشند.
۴-توجه به توانمندیهای کودک از آنجائیکه معلولیت کودک کاملاً مشخص است و میزان درمان آن نیز تا حد زیادی قابل پیش بینی است، رسیدگی به سایر توانمندیها و استعدادها و از طرفی توجه به سلامت روحی کودک از اهمیت بالایی برخوردار باشد. متأسفانه بسیاری از اوقات قربانی مشکلات جسمی کودک می شوند.
توصیه ها
ویرایش۱- ارزیابی کودک توسط یک روانشناس به منظور بررسی برخی اختلالات یادگیری کودک و انجام آزمایشهای خاص به منظور جبران به موقع مشکلات.
۲- اهمیت به آموزش کودک و ایجاد مهارتهای مختلف اعم از مهارت خودیاری، مهارتهای اجتماعی، حرکتی، آموزشهای تحصیلی و غیره.
بسیاری از کودکان با مشکلات جسمی از هوش و استعداد خوبی برخوردارند که پرورش مهارتها و استعدادها خصوصاً در سنین قبل از دبستان می تواند در ایجاد اعتماد به نفس بیشتر کودک در مدرسه و مراحل بعدی زندگی او نقش به سزایی داشته باشد.
۳- لازم به ذکر است که کودکان با مشکلات جسمی شدید که شاید از رفتن به مدرسه محرومند از یادگیری و آموزش محروم نیستند و نباید محروم شوند.
۴- کودکانی در عین حال از نظر ذهنی نیز دارای محدودیتهایی هستند را می توان با مشاوره و اهتمام به توانمندسازی کودک در خودیاری و استفاده از توانمندیهایش بهبود بخشید و شاید این امر از اهمیت بیشتری برخوردار باشد تغذیه در کودکان مبتلا به اختلالات ذهنی – حرکتی
دکتر حسین کریمی – متخصص اطفال
در بیماران ضایعات مغزی چه بیمار در اثر این ضایعه دچار اختلال حرکتی (C.P) باشد و چه دچار عقب ماندگی ذهنی و اختلال رفتاری داشته باشد ،معمولاً مسیر حرکتی که مسیر مغزی – نخاعی است به نسبتی دچار صدمه میگردد.
سابقاً تصور می شد که این اشکال فقط درانجام حرکات دست و پا وجود دارد ولی بعداً متوجه شدند علاوه بر اختلال حرکتی در دست و پا در در چگونگی انجام گفتار هم اختلال بوجود می آورد . این اشکال در اثر عدم کارایی خوب اعصاب دوازده گانه مغزی ایجاد می شود که در نتیجه آن اشکالات تغذیه ای بوجود می آید . بدین معنی که علاوه بر مسیر حرکتی مغزی نخاعی که مسئول کلیه حرکات انسان می باشد ، مسیر حرکتی مربوط به اعصاب سر وگردن که ( CorticoBulbar) به نسبتی دچار صدمه می شود و با در نظر گرفتن این توضیح کلیه این کودکان هر کدام به نسبتی دارای اشکالات قورت دادن – جویدن و بلعیدن می گردد. که می توان به وسیله تحرکاتی از طریق والدین برای تصحیح اعمال اعصاب دوازده گانه ( اعصاب سر و صورت ) تنظیم نمود و کودک رادر جهت مسیر تغذیه سالم هدایت کرد . و متوجه شدند که اختلالات قورت دادن – بلعیدن و جویدن مربوط به اشکال در این مسیر است و همانطور که در کودک دچار اختلال حرکتی – ذهنی مشاهده می گردد که دارای تواناییهای خوب برای تظاهرات صورت و حرکات چشم نیست چون اعصاب اصلی سر و صورت که اعصاب ۵ و ۷ مغزی است . اشکال مغزی که باعث اشکالات ذهنی – حرکتی شده است سبب آن می باشد . و راه شناخت آن بسیار ساده است :
کودکی که به هر دلیلی با ضایعه مغزی متولد می شود که به آن کودکان HighRisk ( که در کودکان نارس ، کم وزن و کودکانی با اشکال و خفگی متولد می شود ) می گویند ، عمدتاً درگرفتن سینه مادر دچار مشکل می شوند و در نتیجه هر کدام به نسبتی می توانند دچاراختلالات تغذیه‌ای باشند و این کودکان اشکالات خود را به صورت شیر نخوردن ،خسته شدن از مکیدن سینه مادر و یا اختلالات دیگری در تغذیه شیر مادر نشان می دهند و از نظر درمانی لازم است چنین کودکانی به هر نحوی از سینه مادر تغذیه کند حتی اگر مادر شیر ندارد و یا کودک قدرت توان تخلیه سینه مادر را ندارد با کمک پزشک وسائل شیر گیری موجود سینه مادر را تخلیه کند و مرتباً در روز چندین ساعت با حوصلله طریقه مکیدن سر پستان را به کودک آموزش می دهد .
در اینجا لازم است توصیه گردد که موقعیت نگهداری کودک را نسبت به سینه مادر به وسیله پزشک ، پرستار آموزش داده شود چون ممکن است این کودکان دراثر نارسایی مسیر بلعیدن شیر دچار خفگی شوند .
بنابراین طریقه شیر خوردن در این کودکان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که معمولا نرسهای اتاق کودکان و همکاران متخصص می توانند در این کار مادر را راهنمایی کنند.
بطور خلاصه تک تک اعضا دوازده گانه می تواند بوسیله مکیدن سینه مادر به طرف تصحیح عملکرد هدایت شود.
با کمک گرفتن زبان برای مکیدن سه عصب مغزی ۵و۷و۱۲ در این عمل شرکت می کنند و بالاخره بوسیله عمل قورت دادن و در صورت مهارت کودک نگه داشتن مسیر داخل حلق کودک که به مجرای تنفسی نفوذ نکند عصب ۹و ۱۰ به تکامل عملکردی خواهد رسید . و همانطور که توصیه می شود ، بعد از سن ۶ ماهگی باکمک گرفتن از غذای کمکی و تغذیه تدریجی مواد غذایی اختلالات اعصاب حسی – حرکتی داخل دهان که عبارتند از اعصاب مغزی ۱۰و۹و۷و۵و۱۲ به مرور به سمت کامل شدن عملکرد هدایت می گردد.
موقع سینه گرفتن ، کودک عطر بدن مادر سیستم بویایی او را تحریک خواهد کرد ، و به طرف تکمیل شدن و شرکت درچگونگی عملکرد احساسات و تاثیر مثبت آن روی ما و سیستم لیمبیک و موقعی که مادر دارد شیر می دهد لازم است با کودک نگاههای چشم به چشم برقرار کند و بازی با کودک و ماساژ دادن صورت او به کامل شدن قسمت حسی عصب ۵ و در صورت تکمیل اعمال حرکتی اعصاب چشمی کمک خواهد کرد.
در اینجا لازم به ذکر است اگر کودکی دراین سن قادر به نگهداری گردن نیست و توصیه می شود اولا: مادر حین اعمال حرکتی فوق الذکر مواظب عدم کنترل گردن باشد چون این عدم کنترل گردن عامل بسیار مهمی است که نارسایی مسیر حلق و حنجره را سبب می گردد.
ثانیاً ، بعد از شیر دادن یا در حین شیر دادن با لمس سرد وگرم دور گردن کودک و بازی که بوسیله سیستم بینایی و شنوایی و ایجاد جلب توجه خود کودک می تواند به خودش درنگهداری گردن کمک کند .
قابل توجه است که اگر این اعمال بسیار ساده قبل از ۶ ماهگی انجام گیرد هم کودک را در تصحیح اعمال حسی حرکتی اعصاب مغزی کمک می کنیم و هم اینکه با بهره گیری از این بهبودی مغز او را در مسیر بهبودی خودبخودی Autorecavery)) قرار می دهیم .