ورود به دنیای گنو/لینوکس/بررسی مفاهیم و فلسفه نرم‌افزارهای آزاد
|
|
نرم‌افزار آزاد، آزادی انسان را در حیطهٔ استفاده، توسعه، توزیع و تکثیر به رسمیت می‌شناسد. در یک نگاه کلی از حیث آزادی، نرم‌افزار به دو طبقهٔ آزاد و غیر آزاد تقسیم می‌شوند، عموماً از نرم‌افزار غیر آزاد با عنوان نرم‌افزار مالکیتی نیز یاد می‌شود.
در نرم‌افزار مالکیتی کد منبع در دسترس عموم قرار ندارد و به‌عنوان اسرار تجاری آن شرکت حفظ می‌شود همچنین با توسعه‌دهندگان آن نرم‌افزار قراردادی مبنی بر حفظ این اسرار بسته می‌شود و همچنین هر فرد یا شرکتی که نرم‌افزار را تهیه می‌کند بر اساس قوانین کپی و مجوز آن محصول معمولاً حق فقط یک نصب به ازای هر خرید را دارد. این بدان معنی است که خریدار آن محصول، حق تکثیر و توزیع را ندارد همچنین با بسته‌بودن کد آن یعنی در دسترس‌نبودن کد منبع، فرد امکان اطلاع از چگونگی کارکرد سیستم را دارا نیست و بر اساس سیاست‌های تولیدکننده محصول، کاربر به یک مصرف‌کننده تبدیل می‌شود. مفاهیم آزادی در حیطهٔ نرم‌افزار تطبیق و شباهت جالبی به آزادی انسان در دیگر حوزه‌ها دارد.
همانطور که پیش تر نیز اشاره شد در مقابل نرم‌افزار مالکیتی نرم‌افزار آزاد وجود دارند که چهار آزادی اساسی را به ارمغان می‌آورند، باید به این مسئله توجه کافی داشت که کلمهٔ Free در اینگونه نرم‌افزار به معنی مجانی‌بودن آن نیست و این برداشت اشتباه به دلیل وجود یک کلمهٔ Free برای دو مفهوم آزادی و مجانی در فرهنگ لغت انگلیسی است. ممکن است شما بتوانید یک نرم‌افزار آزاد را به صورت مجانی نیز تهیه کنید اما الزاماً همیشه اینطور نیست و گاهی پیش می‌آید برای استفاده از اینگونه نرم‌افزار پولی نیز بپردازید اما اغلب این نرم‌افزارها به صورت رایگان نیز قابل دانلود است. آزادی در نرم‌افزار آزاد به شرح زیر است:
- اجرای آزاد:
- کاربر بتواند برنامه را به هر قصدی اجرا کند.
- مطالعه و تغییر نرم‌افزار:
- بررسی چگونگی کارکرد نرم‌افزار و در صورت لزوم تغییر آن که پیش شرط آن دسترسی به کد منبع است.
- توزیع:
- حق کپی و توزیع اصل یا نسخه تغییر یافته نرم‌افزار به تعداد نامحدود.
- انتشار:
- انتشار نسخه تغییر یافته نرم‌افزار برای استفادهٔ عموم، که البته این انتشار نیز باید بر پایه نرم‌افزار آزاد باشد.
این آزادی‌ها به ترتیب از صفر شمرده می‌شوند، هر نرم‌افزاری که تحت مجوزهای نرم‌افزار آزاد منتشر می‌شود باید این آزادی‌ها را شامل شود و این حقوق را رعایت کند. جالب اینجاست که نرم‌افزاری که فقط کد منبع آن‌ها در دسترس باشد نیز در زمرهٔ نرم‌افزار آزاد قرار نمی‌گیرد بلکه باید تمامی آزادی‌های ذکر شده را رعایت کند. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد معروف‌ترین مجوز نرم‌افزار آزاد جی‌پی‌ال[۱] است اما علاوه بر این مجوزهای دیگری نیز وجود دارند همچون جی‌اف‌دی‌ال[۲] که مکمل جی‌پی‌ال است. به این مجوزها کپی‌لفت[۳] نیز گفته می‌شود که در نقطهٔ مقابل سیاست‌های کپی‌رایت[۴] قرار دارد.
تعیین‌کنندهٔ سیاست این آزادی‌ها بنیاد نرم‌افزار آزاد است و البته در راس آن ریچارد استالمن که پایه‌گذار بنیاد نرم‌افزار آزاد است.
در این بین پیشگامان متن‌باز[۵] نیز با رهبری اریک ریموند وجود دارد که ظرافت‌ها و حساسیت‌های نرم‌افزار آزاد را ندارد این فلسفه کمتر به مسائل اخلاقی تاکید دارد و ایجاد یک نرم‌افزار قابل اطمینان و بازمتن را دنبال می‌کند ولو در این بین سود شرکت‌های تجاری در میان باشد. می‌توان گفت این ریموند بود که حضور شرکت‌های تجاری را در این خیل عظیم اضافه کرد که باعث پدیدآمدن نسخه‌های تجاری نرم‌افزار بازمتن شد.
هرچند در فلسفه و سیاست‌ها این دو با هم متفاوت هستند اما یک هدف و دیدگاه مشترک دارند که آن هم مقابله با نرم‌افزار مالکیتی و مجوزهای آن است؛ می‌توان این دو جنبش را دو حزب با یک جهت‌گیری دانست.
در نهایت به صورت خلاصه از نرم‌افزار آزاد می‌توان با عنوان فرهنگ به اشتراک‌گذاری نرم‌افزار یاد کرد.