تصمیم‌گیری چند معیاره

تصمیم گیری چیست؟ انسان در مسیر زندگی خود همواره با مشکلات و مسائل مختلفی مواجه میشود که ناگزیر است برای حل یا گذر از آنها تصمیمی اتخاذ کند. به عنوان مثال، نحوه استفاده و بهره برداری از منابع و امکانات موجود و در دسترس، از جمله مسایل و امور روزمره انسان است که باید بهترین شیوه برای آن تعیین کرد. تشخیص مناسب ترین گزینه ای که می تواند و باید باشد و یافتن بهترین راهکار، مسیر زندگی را شکل میدهد و کیفیت آن را مشخص می کند. پیش بینی، ارزیابی و مقایسه نتایج راه حل های موجود و انتخاب قطعی یک راه حل برای ، تصمیم گیری نامیده می شود. تصمیم گیری از تصمیم های جزئی در رسیدن به هدف مطلوب، تصمیم گیری نامیده میشود امور کوچک گرفته تا تصمیم های بسیار بزرگ و پراهمیت، نقش گسترده ای در زندگی انسان دارند. حاصل فرآیند تصمیم گیری در تمامی اقدامات و فعالیتهایی که افراد انجام میدهند، نمایان میشود. تصمیم گیری درست و سنجیده پیامدهای زیر را به دنبال دارد . تصمیم‌گیری چند معیاره یکی از تکنیک‌های تحقیق در عملیات (OR) می‌باشد و به دو بخش تصمیم گیری چند شاخصه (MADM) و تصمیم‌گیری چند هدفه (MODM) تقسیم می‌شود.

تصمیم گیری چند شاخصه (MADM)

• رتبه بندی چندین آلترناتیو با داشتن چندین شاخص
• انتخاب بهترین آلترناتیو از میان آلترناتیوهای موجود بر اساس معیارها و مشخصه‌های داده شده
• در این نوع مسائل با یک سری گزینه‌های گسسته رو به رو می‌باشیم و در صدد انتخاب گزینه‌های برتر می باشیم

تصمیم گیری چند هدفه (MODM)

هدف از تصمیم‌گیری با اهداف چندگانه، حل مسائل طراحی بهینه می‌باشد که در آن چندین هدف با جهت متضاد، باید به طور همزمان بهینه شوند. مهمترین مشخصه یک مساله MODM عبارتند از اهداف با جهت بهینگی متضاد و محدودیت‌های آن. به عنوان مثال، یک مساله رایج در صنایع تولیدی عبارتند است از انتخاب مجموعه‌ای از شرایط ورودی یا مجموعه‌ای از مقادیر Xi ها به طور که کیفیت تولید مورد نظر Yi ها دارای شرایط مطلوب باشد. این مساله منجربه بهینه سازی همزمان متغییرهای پاسخ Yi می‌شود که هر یک بستگی به یک مجموعه از متغییرهای ورودی {X1,X2, ...,Xn} دارد.این گونه مسائل هدف عبارت است از این که مقادیر Xi در سطوحی انتخاب شوند که مجموعه Yi ها بهینه گردند. مدل برنامه‌ریزی ریاضی این مسائل به صورت زیر است:

max: Yi=Fi(X1,X2,...,Xn) i=1,2,...,k s.t: Lj<=Xj<=Uj, j=1,2,3,...,n

از آنجا که کالاها معمولاً بیش از یک مشخصه کیفی دارند، بهبود همزمان این مشخصه‌های کیفی می‌تواند به صورت یکی از مسائل چند هدفه مطرح شود

Page text.

انواع تکنیک‌های تصمیم گیری چند شاخصه

روشهای مختلفی در تصمیم گیری چند شاخصه موجود می‌باشد که هر ما در این جا تکنیک‌ها را به سه دسته مهم تقسیم می‌کنیم دسته اول شامل روشهایی هستند که هم می‌توانند وزن معیارها را محاسبه کنند و هم گزینه‌ها را رتبه بندی نمایند؛ و دسته دوم شامل روش‌هایی هستند که فقط هدف‌شان رتبه بندی گزینه است؛ و دسته سوم شامل روش‌هایی هستند که هدفشان بررسی تأثیرات عوامل بر روی هم است.

دسته اول مدل‌های تصمیم گیری چند شاخصه

این دسته از مدل‌ها همان طور که گفته شد هدفشان وزن دهی به معیارها و یا رتبه‌بندی گزینه‌ها می‌باشد.

1. روش فرایند سلسله‌مراتبی (AHP)
2. روش تحلیل شبکه‌ای (ANP)
3. روش بهترین-بدترین (BWM)
4. روش سوارا (SWARA)
5. روش لینمپ (LINMAP)
6. روش آنتروپی (این روش صرفاً برای وزن دهی استفاده می‌شود)

دسته دوم مدلهای تصمیم گیری چند شاخصه

این دسته از مدل‌ها همانطور که گفته شد تنها هدفشان رتبه‎‌بندی گزینه‌ها می‌باشد.

1. روش تاپسیس (TOPSIS)
2. روش ویکور (VIKOR)
3. روش الکتره (ELECTRE)
4. روش وزن دهی ساده (SAW)
5. روش پرامتی (PROMETHE)
6. روش آراس (ARAS)
7. روش کوپراس (COPRAS)
8. روش واسپاس (WASPAS)
9. روش مورا (MOORA)
10. روش مولتی مورا (MULTIMOORA)
11. روش شاخص انتخاب ارجحیت (PSI)
12. روش پرامتی (PROMETHEE)

دسته سوم مدلهای تصمیم گیری چند شاخصه

این دسته از مدل‌ها همانطور که گفته شد هدفشان بررسی تأثیرات عوامل بر روی یکدیگر می‌باشند

1. روش دیمتل (DEMATEl)
2. روش مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM)

روشهای تصمیم گیری چند معیاره فازی

آقای لطف علی زاده که در مقالات و پژوهش ها بنام zadeh مشهور است بنام پدر علم فازی شهرت دارد وی در سال 1965 منطق فازی را ارائه نمود و علت ابداع منطق فازی را مقابله با ابهامات موجود در منطق قطعی دانست از نظر وی وقتی افراد در محیط قطعی تصمیم می گیرند ممکن است در پاسخ خود ابهاماتی داشته باشند که این ابهام به مدل و مساله تصمیم گیری چند معیاره منتقل می شود و باعث می شود نتایج دقیق ارائه نشود. بنابراین در تمامی تکنیک های فوق که بررسی شد، می توان جهت حذف ابهامات کلام پاسخ دهنده، آن ها را در محیط فازی بررسی کرد. از مهمترین تکنیک های تصمیم گیری فازی می توان به روشهای زیر اشاره کرد:

1. روش AHP فازی
2. روش ANP فازی
3. روش دیمتل فازی
4. روش تاپسیس فازی
5. روش پرامتی فازی

منابع

وبسایت صنایع بیست