زبان ترکی آذربایجانی/الفبا

مقدمه الفبا اصوات
زبان ترکی آذربایجانی


در طول اعصار مختلف، زبان ترکی آذربایجانی با خط‌های متفاوتی نوشته شده است. در قرن‌های بسیار گذشته که هنوز از دیگر زبان‌های ترکی جدا نشده بود، با خط اورخون نوشته می‌شده است. پس از اسلام آوردن ترکان، استفاده از خط عربی رواج یافت و جای خط‌های قبلی را گرفت. استفاده از این خط تا قرن اخیر ادامه داشت تا این که در تحولات عصر اخیر، تغییر خط و استفاده از خط‌های دیگر به عرصه رسید. در ترکیه پس از تشکیل جمهوری ترکیه، خط قبلی زبان ترکی عثمانی که برگرفته از خط فارسی-عربی بود کنار گذاشته شد و خطی جدید برگرفته از الفبای لاتین استفاده شد. چند سال بعد در جمهوری آذربایجان هم خط فارسی-عربی به خط لاتین تغییر داده شد. استفاده از این خط ده سال رواج داشت تا این که به دستور استالین تمام ملت‌های شوروی سابق از جمهوری آذربایجان شوروی مجبور به استفاده از خط سریلیک شدند. استفاده از این خط تا زمان فروپاشی شوروی ادامه داشت که پس از فروپاشی شوروی دوباره خط لاتین قبلی (با اندک تغییر) مورد استفاده قرار گرفت که تا به امروزی استفاده می‌شود.

در ایران همواره از خط فارسی-عربی برای نوشتار زبان استفاده شده است و می‌شود.

خط لاتین کاملاً آوایی است و رابطه یک-به-یک بین واج‌ها و حرف‌های وجود دارد، خط فارسی-عربی خط راحتی نیست و مخصوصاً برای تحصیل‌نکرده‌ها سختی‌هایی دارد چون بعضی حروف نوشتاری چند صدا دارند و بعضی صداها چند حرف نوشتار. به عنوان مثال حرف و در خط عربی ممکن است هرکدام از صداهای o، u، ü یا v را داشته باشد. یا این که صدای z با هر کدام از حرف‌های ز، ذ، ض یا ظ نوشته شود. اگرچه استفاده از خط فارسی-عربی به خاطر آشنایی مردم با زبان فارسی، راحتی‌هایی هم برای ترکان ایرانی دارد.

در این آموزش به علت اینکه باید روی ترکیب کلمات و صداها و واج‌ها دقیق شویم و انتقال اطلاعات راحت و بدون ابهام داشته باشیم، از خط لاتین برای آموزش استفاده می‌کنیم. البته در بخش الفبا در زیر، هر سه الفبای فارسی-عربی، لاتین و سریلیک را معرفی می‌کنیم که در صورت نیاز می‌تواند مورد استفاده واقع شود.

الفبا

ویرایش
لاتین سریلیک عربی مثال لاتین معنی فارسی
Aa Аа آ ا Ana مادر
Bb Бб ب B سر
Cc Ҹҹ ج Can جان
Çç Чч چ Çörək نان
Dd Дд د Dil زبان
Ee Ее ئ Tez زود
Əə Әә ا ه Əl دست
Ff Фф ف Fikir فکر
Gg Ҝҝ گ Gəl بیا
Ğğ Ғғ غ Yağış باران
Hh Һһ ه ح Həftə هفته
Xx Хх خ Yox نه
Ыы ې Işıq نور
İi Ии ی Biz ما
Jj Жж ژ Jalə ژاله
Kk Кк ک Kök ریشه
Qq Гг ق Qurd کرم/گرگ
Ll Лл ل Lil گل‌آلود
Mm Мм م Mən من
Nn Нн ن Min هزار
Oo Оо ۏ Qol بازو
Öö Өө ؤ Göz چشم
Pp Пп پ Pişik گربه
Rr Рр ر rk سفت
Ss Сс س ث ص Su آب
Şş Шш ش Kişi مرد
Tt Тт ت ط Ata پدر
Uu Уу و Duz نمک
Üü Үү ۆ Güc قدرت/نیرو
Vv Вв و Vur بزن
Yy Јј ی Yay تابستان
Zz Зз ز ذ ض ظ Buz یخ

بررسی خط لاتین نسبت به انگلیسی و ترکی استانبولی

ویرایش

همانطور که دقت کردید و متوجه شدید، بعضی از حرف لاتین به شکل متفاوتی از اصل لاتین خود برگرفته شده‌اند و صدای متفاوتی می‌دهند، از جمله C با صدای ج و X با صدای خ. بعضی از حروف ناموجود هم از خط لاتین ترکی استانبولی برگرفته شده‌اند و هم‌صدا با آن هستند، مثل Ç با صدای چ، Ğ با صدای غ (که البته در ترکی استانبولی خفیف‌تر است)، Ş با صدای ش و Ö، Ü و I که در فارسی موجود نیستند. Q به شکل ق فارسی و G به شکل گ فارسی تلفظ می‌شود.

بررسی خط عربی نسبت به فارسی

ویرایش

در ترکی دو نوع "گ" وجود دارد, "گ" نازک (گ) و "گ" کلفت (ق). (در خط عربی، "ق" به شکل "گ" فارسی تلفظ می‌شود و "گ" ترکی هم در فارسی وجود ندارد.) در ترکی دو نوع "ک" وجود دارد, "ک" نازک و "ک" کلفت. حروف صدادار در ترکی به شکل کوتاه تلفظ می‌شود، در حالی که در فارسی حروف صدادار کشیده تلفظ می‌شود. "ه ـه" آخر کلمات یا هجاها به شکل فتحه تلفظ می‌شود برخلاف فارسی که صدای کسره دارد. "ئ ئـ" دقیقاً همان کسره است که همیشه نوشته می‌شود. "اؤ" هم در فارسی وجود ندارد و نزدیکترین صدا به آن ضمه است.