عامل‌های انسانی در امنیت اطلاعات/بررسی نرم‌افزارهای اجتماعی و مفاهیم آن

بررسی نرم‌افزارهای اجتماعی و مفاهیم آن

پیشرفت فناوری اطلاعات و برآورده شدن امکان توسعه بیشتر نرم‌افزارهای محاوره‌ای و ابتکاری، منجر به رشد غیرقابل باور انواع سیستم‌های تحت وب با تنوع مختلف گردیده است، که در این سیستم‌ها کاربران با یکدیگر به تعامل می‌پردازند. همه این محصولات یک نقش اساسی و اصلی ایفا می‌کنند، و آن را با عنوان نرم‌افزارهای اجتماعی می‌شناسیم. با این وجود بخش اندکی از این سیستم به شهرت و محبوبیت در بین کاربران دست یافته‌اند. البته باز هم ما شاهد مشارکت‌های فعال بسیار مؤثر از سوی کاربران این سیستم‌ها هستیم که باعث افزایش میزان تعاملهای پیوسته و مؤثر شده است.

مقدمه

این مقاله به بررسی مفهوم نرم‌افزارهای اجتماعی می‌پردازد و همچنین به تحلیل و بررسی نرم‌افزار اجتماعی لانه زنبوری خواهد پرداخت، که یک چهارچوب و قالبی است، که برای درک هر چه بهتر این نوع از سیستم‌ها به ما کمک می‌کند. پایه تحلیل این چهارچوب در بر گیرنده شبکه اجتماعی و مروری بر ادبیات می‌باشد. ما با استدلال ثابت خواهیم کرد که باید در زمینه نرم‌افزارهای اجتماعی این چهارچوب بیشتر دقت و کار شود.

در مقدمه به این موضوع اشاره کنیم که نرم‌افزارهای جدید برای ما انبوهی از امکانات را در راستای انجام کارهای گروهی فراهم آورده‌اند و همکاری متقابل و برقراری ارتباطات را به ارمغان آورده‌اند، و بر روی بستر وب ظهور پیدا کرده‌اند. نرم‌افزارهای اجتماعی مشوق ما در ایجاد و خلق انواع تکنولوژی‌ها شده است من جمله: شبکه اجتماعی و جستجوی اجتماعی و دسته‌بندی اجتماعی. ما تکنولوژی‌ای که برای پشتیبانی از شبکه اجتماعی توسعه یافته است را به نام نرم‌افزار اجتماعی می‌شناسیم؛ که بر پایه نرم‌افزارهایی می‌باشد که امکان تعامل و ارتباطات را در سطح بسیار زیادی برای ما فراهم می‌کند.

نرم‌افزارهایی مثل YouTube - Second Life – Delicious – Twitter – Flickr – Facebook بخش کوچکی از انبوه این گونه سیستم‌ها می‌باشد که میلیون‌ها کاربر را برای برقراری تعامل و ارتباط به سوی خود دعوت می‌کند و اطلاعات طبقه‌بندی‌شده را به اشتراک می‌گذارد. این سیستم‌ها قدرت کار گروهی و اشتراکی را در زمینه تجمیع کردن دانش‌ها و ایجاد یک انبار داده عظیم از اطلاعات و دانش، به ما نشان می‌دهند.

هدف نرم‌افزارهای اجتماعی دستیابی و ایجاد انواع گروه‌های مردمی جهت برقراری تعامل‌های روزمره و معمول آنها می‌باشد. البته این سناریو کمی با کار گروهی که معمولاً در یک قالب خاص انجام می‌شود تفاوت دارد. این تعامل در یک حالت کاملاً بی سابقه و بزرگ می‌باشد. جهت مدیریت این شرایط تعاملی بزرگ نیازمند برقراری ارتباط مابین انسان و کامپیوتر بوده‌ایم، که پیامد آن تعامل میان کامپیوتر انسانی و انسان در شرایط اجتماعی نیز بوده است. با اینکه محبوبیت و رشد تعداد کاربران نرم‌افزارهای اجتماعی کم بوده است ولی این سیستم‌ها با موفقیت بسیار زیادی روبه رو بوده‌اند. خصوصیت اصلی نرم‌افزارهای اجتماعی فرایند طراحی آنها بوده است. با وجود اینکه یک شرایط قاعده‌مند برای سنجش میزان موفقیت نرم‌افزارهای اجتماعی وجود ندارد اما میزان استقبال کاربران و میزان فعالیت‌های آنها در این سامانه‌ها، خود گواه میزان موفقیت آمیز بودن آنها می‌باشد.

بدون کاربران این سامانه‌ها هیچگونه اطلاعات و یا چنین دانش‌هایی را برای تحلیل و پردازش ندارد؛ بنابراین موفقیت یا عدم موفقیت سیستم‌های اجتماعی به طور کامل وابسته به کاربران آن می‌باشد. اینکه کاربران نسبت به این سیستم‌ها چه احساسی دارند و آیا واسط کاربر و ظاهر آن را می‌پسندند و یا از مکانیزم برقراری ارتباط در این سیستم‌ها استقبال می‌کنند یا نه. مسئله مهم دیگر میزان اعتماد کاربران به این سیستم‌ها می‌باشد، در صورتی که کاربران اعتماد کافی به این سیستم‌ها نداشته باشند و نتوانند اطلاعات را به راحتی بر روی این سامانه‌ها قرار دهند، عملاً این سیستم مورد استقبال کاربران قرار نمی‌گیرند؛ کاربران نقش حیاتی برای پویا و فعال ماندن آنها دارند. از دو دهه پیش بحث سیستم‌های اجتماعی را در میان سیستم‌های تعاملی بسیار داغتر و شدید تر می‌بینیم، خصوصاً در مراکز دانشگاهی نیز این موضوع مشاهده می‌شود، که این توجه قبلاً به این میزان نبوده است. یکی از موضوعات دیگری که نویسنده این مقاله بر روی آن توجه داشته است تأثیر سیستم‌های کامپیوتری بر روی ارتباط اجتماعی کاربران آن سیستم‌ها بوده است. این اثرات بر روی انسان‌ها می‌بایست در هنگام طراحی سیستم‌های اجتماعی مورد توجه بیشتر قرار گیرد. هم اکنون یکی از معضلات این سیستم‌های اجتماعی عدم در نظر گرفتن تأثیر سیستم‌های کامپیوتر بر روی انسان است خصوصاً بر کاربرانی که مدت زیادی از روز خود را با کامپیوتر سپری می‌کنند، چه از لحاظ دقت در طراحی سخت‌افزاری و چه از لحاظ دقت در طراحی نرم‌افزاری انواع سیستم‌ها، منجمله سیستم‌های اجتماعی. به اعتقاد نویسنده سیستم‌های اجتماعی هم اکنون نیازمندی‌های لازمه جهت نگهداری و محافظت از اطلاعاتی که کاربران در آنها قرار می‌دهند را ندارد و همچنین سیاست‌های گروه بندی آن ضعیف بوده و اشتراک گذاشتن اطلاعات در این سیستم‌ها هنوز هم امنیت کافی را در بر ندارد و در صورت افشای اطلاعات آنها کسی به آنها پاسخ گو نیست.

توسعه سیستم‌ها کاملاً پشتیبانی کننده جهان اجتماعی امروز است. این جمله همچنین برای طراحی فرایند نرم‌افزارهای اجتماعی نیز معتبر می‌باشد به این دلیل که به نظر می‌رسد تفاوت میان دو مفهوم نرم‌افزار اجتماعی و سیستم‌های تعاملی (در یک حالت عمومی) در تعداد تنوع کاربران و میزان اطلاعاتی است که به وسیله کاربران آنها خلق می‌شوند و به اشتراک گذاشته می‌شوند و همچنین احتمال اینکه کاربران توسط این سیستم‌ها با یکدیگر تعامل داشته باشند.

در تلاش برای طراحی پایه و چهارچوب جهت درک ذات و ساختار نرم‌افزارهای اجتماعی Smith پیشنهاد یک فریم ورکی را داشته است که آن را «نرم افزار اجتماعی لانه زنبوری» نامیده است. محور اصلی این فریم ورک با هفت عنصر پایه‌ای و اساسی ساخته شده است. پایه ریزی و شالوده فریم ورک Smith تکامل تدریجی پیدا کرد در میان مباحثات غیر رسمی محققان و متخصصین که علاقه مند به کشف فرصت‌هایی برای یک تعامل پویا بوده‌اند، که لازمه آن سیستم‌های اجتماعی می‌باشد. اگر چه این چهارچوب در شروع تحلیل خوبی داشت، لیکن نیازمند توسعه و تکامل آن برای آینده می‌باشد و همچنین بحث‌های پایه‌ای و تئوری که کمک بسیاری در راستای فهم و طراحی و ارزیابی نرم‌افزاری‌های اجتماعی می‌کند. این مقاله به مفاهیم و تعاریف مربوط به نرم‌افزارهای اجتماعی می‌پردازد که مدل لانه زنبوری Smith روی آن بحث کرده است و همچنین اشاره‌ای به محدویت‌های آن داشته و در این راستا پیشنهادهایی را جهت بهبود این تئوری پایه‌ای ارائه می‌کند. این تئوری در جهت داشتن یک جهان اجتماعی نیز به ما کمک می‌کند.

برای تحلیل فریم ورک آن را در یک شبکه اجتماعی به کار برده‌ایم، با توجه به نتایج به دست آمده به این موضوع رسیدیم که این فریم ورک نمی‌تواند به درستی پاسخ گوی تعاملات، احساسات و شور و هیجان کاربران باشد. با توجه به تحقیقات میزان کارایی یک نرم‌افزار اجتماعی بخش اجتماعی آن می‌باشد و این عامل نشان دهنده موفقیت یا عدم موفقیت آن باشد.

بسیاری از صاحب نظران اعتقاد دارند نرم‌افزارهای اجتماعی تعریف بسیار ضعیفی دارند زیرا صرفاً تکنولوژی و ابزارها و مفاهیم اجتماعی با یکدیگر ترکیب شده‌اند و به طور واضح از یکدیگر مجزا نشده‌اند و محدوده‌های هر یک تشریح نشده است. برخی از سیستم‌ها از قبیل Wikipedia – Facebook – Youtube و MySpace هم اکنون بسیار گسترده شده، و در میان کاربران مورد استقبال فراوان قرار گرفته‌اند. همچنین به یک طریق مشابه سیستم‌های Wikis – Blogs - Social Networks در همین طبقه‌بندی قرار می‌گیرند. Wikipedia در واقع یک نوع ویکی می‌باشد اما به عنوان یک نرم‌افزار اجتماعی مطرح می‌شود، به این خاطر که از تکنولوژی ویکی استفاده می‌کند، و یا به خاطر نحوه استفاده از آن است؛ بنابراین ما می‌توانیم به این موضوع توجه داشته باشیم که این شرایط دسته‌بندی فقط بر اساس تکنولوژی استفاده شده در این سیستم‌ها و به رویکرد پیاده‌سازی آنها نیست، بلکه بر اساس میزان کارایی و مفید واقع شدن و مورد استقبال قرار گرفتن آنها نیز می‌باشد و این عوامل باعث تغییر در نوع دسته‌بندی آنها می‌شود.

مدل لانه زنبوری

در ادامه به تشریح نرم‌افزارهای اجتماعی لانه زنبوری می‌پردازیم. در شکل زیر شما می‌توانید ۷ جزء اصلی این مدل را مشاهده کنید.

شکل ۱: نرم‌افزار اجتماعی لانه زنبوری

در ادامه به تشریح هر یک از اجزاء مدل نرم‌افزارهای اجتماعی لانه زنبور می‌پردازیم:

۱. هویت(Identity): شناخت واحدی که یک کاربر از یک سیستم به دست می‌آورد.

۲. حضور(Presence): امکانات و ابزارهایی که قابلیت تشخیص آنلاین بدون یک کاربر را به ما بدهد و بتوانیم از وضعیت جاری او مطلع باشیم و عملکرد او را نظارت کنیم.

۳. ارتباطات(Relationship): این عامل بستگی به نوع تعاملاتی که کاربران با این سیستم با یکدیگر برقرار می‌کنند دارد. برای مثال در سیستم Facebook ارتباطات بر اساس رابطه دوستی برقرار می‌شود.

۴. شهرت(Reputation): تشخیص اینکه میزان فعالیت کاربران چقدر است یک کار هوشمندانه می‌باشد. این کار باید با اطلاعات آماری که کاربران به ما می‌دهند صورت پذیرد.

۵. گروه ها(Groups): با توجه به موضوعات و عقاید کاربران می‌بایست دسته‌بندی‌های در شبکه‌های اجتماهی صورت پذیرد.

۶. محاوره(Conversation): منابع و امکاناتی جهت برقراری ارتباط میان حجم عظیمی از کاربران چه به صورت برخط و چه به صورت غیر برخط. برای مثال ارسال پیام توسط ابزارهای چت و ارسال ایمیل و فروم‌ها.

۷. اشتراک(Sharing): امکانات و قابلیت‌هایی جهت به اشتراک گذاشتن کلیه چیزهایی که کاربران در نظر دارند به اشتراک برای بقیه بگذارند مانند مستندات و عکس و موزیک و ارسال نظر و غیره.

جمع بندی

در جمع بندي مي توان گفت به اين موضوع اشاره کرد که فرآيند طراحي نرم افزارهاي اجتماعي بسيار پيچيده و مشکل مي باشد که در اين راستا مي بايست عامل هاي انساني را نيز حتما در نظر گرفت.