فرهنگ کوچک زبان پهلوی/مقدمه

مقدمه نويسنده

فهرست‌هایی که تاکنون از واژه‌های پهلوی منتشر شده شامل تعدادی واژه می‌شود که در ذات واژه، معنی و یا گاهاً حتی وجود خود واژه دارای عدم قطعیت هستند. هدف از این فرهنگ لغت ارائه فهرستی از واژگان پهلوی است که در آن کلمات مذکور به حداقل رسیده و مشخص شده باشند. این فرهنگ با فرهنگ‌های قبل از خود از آن جهت متفاوت است که کلمات پهلوی تا آنجا که از مستندات بر می‌آید به شکل آوانویسی درآورده شده‌اند. این آوانویسی تا جای ممکن به تلفظ آنها در قرن سوم، دوره ظهور ساسانیان نزدیک است. دلایل خود را از فاصله گرفتن از سنت "باستان شناسی" در مطالعات پهلوی در جای دیگر آورده‌ام.جای دیگری آورده‌ام . دلیل عمده این کار آن است که عملاً بیشتر شواهد معتبر در این زمینه در دوره یاد شده بوجود آمده‌اند.

به منظور کاهش تعداد کلمات مشکوک ضروری است بر واژگان ساده تر متمرکز شویم مانند Kārnāmag ī Ardaxšir، یا Dādestān ī Mēnōg i Xrad، یا Ardā Wirāz nāmag، یا Bundahišn و متون پهلوی ویرایش شده توسط جاماسب-آسانا. اگرچه من نسخه‌های کتاب مقدس به زبان پهلوی (وندیداد، یسنا و ویسپرد) را نیز بررسی کرده‌ام، با این وجود اکثر واژگان بسیار تخصصی آنها را حذف و نادیده گرفته‌ام. بسیاری از ترکیب‌های غیرواژگان و ترکیبات تک منظوره متون دینی مانند Dēnkard را می‌توان زیر نظر داشت، زیرا با توجه به پایه‌های اولیه واژه و با توجه قوانین ترکیب آنها، تحلیل ترکیب بندی واژگان پهلوی ساده می‌شود. واژگانی که شکل یا معنی آن مورد شک و تردید است با ستاره (*) مشخص شده‌اند.

با توجه به ماهیت این فرهنگ که در بالا تیز به آن اشاره شد، لغت نامه حاضر نمی‌تواند کل واژگان یک متن خاص (یک نوشته کامل بر روی اثر تاریخی) را پوشش دهد و همچنین نمی‌تواند مدعی ارائه راه حل جدید برای بسیاری از مشکلات باقی مانده در تحلیل متون پهلوی باشد. بناربراین برداشت و خوانش دانشمندان این عرصه مقبول است تمام استنتاج‌های برآمده از این واژه نامه مورد تقدیر قرار می‌گیرد.

با این وجود ، من مسئولیت کلی بابت هر نوع قرائت و تفسیر که در این کتاب منتشر نشده است را برای خود محفوظ میدارم.

واژه گردانی

نویسه های کتب پهلوی به طور کامل از نویسه های متناظر رسمی آرامی و امپراتوری هخامنشی بدست می آیند. با این حال در طول زمان ، درجه بالایی از ابهام در این نویسه اضافه شده است. جدول 1 توسعه حروف اپراطوری آرامیایی را نشان می دهد (با ترجمه و اسامی حروف که معمولاً توسط نژادپرستان استفاده می شود)، که از طریق مقایسهاشکال متمایز که در کتیبه های اشکانی و فارسی قرن سوم میلادی، و اشکال دستنوشته های باستانی قطعه نوشته آیینی (حدود قرن هفتم) ، و کتابهای زرتشتی بدست آمده اند. علاوه بر تعریف حروف ذکر شده در جدول، برخی از آنها ممکن است ترکیبی از حروف دیگر باشند، به عنوان مثال 𐭈 یا 𐭀 به جای 𐭝 + 𐭝.

از آنجا که وجود ابهامات در نویسه باعث می شود ترجمه غیر کاربردی باشد و استفاده از یک حرف رومی جهت واژه گردانی بدون ارزش کاربردی شود، استفاده از تفسیر تا حدودی ضروری به نظر میرسد. این تفسیر می تواند بر پایه شواهد با کمترین ابهام و از بین مستنداتی که در بالا به آنها اشاره شدانجام شود، چه به صورت مستقیم و چه با استفاده از قیاس. با استفاده از این تکنیک می توانید در جداسازی بین ارزش اصلی '، ḥ، dy، برای حرف 𐭀، و n ، w، برای حرف 𐭼 موفقیت بیشتری کسب کنید. با این حال تلاش بیشتر برای انتنساب مقادیر 'واجی' به حروف مانند r برای حرف l یا x برای حرف ḥ ضروری و مطلوب نیست. برای مثال، 𐭰𐭢 (ḥwl) نشان دهنده xwar یا همان 'خون خورشید' است ، ولی با ترجمه آن به xwr* هم به سردرگمی و ترجمه اشتباه به r دچار می شویم و و هم به ابهام بیشتر در تفسیر 𐭠 خواهیم رسید. بهتر آن است که بپذیریم کاتبان r و l را تقریباً بطور بدون تمایز می نوشتند. و همین روش را برای ḥ به جای h و x ایرانی به کار میبردند.

جدول 1

آرامی شاهنشاهی			سنگ نوشته		پهلوی		افزوده شده توسط مترجم
تلفظ	شکل	متن	پارتی	پارسی	زبور (psalter)	کتابی	IPA	عربی
*(ālep̄')'		𐡀	𐭀	𐭠			/ʔ/; /aː/, /eː/	ا
b (bēṯ)		𐡁	𐭁	𐭡			/b/, /β/	ب
g (gimel)		𐡂	𐭂	𐭢			/ɡ/, /ɣ/	ج
d (dāleṯ)		𐡃	𐭃	𐭣			/d/, /ð/	د ذ
h (hē)		𐡄	𐭄	𐭤			/ɦ/	ه
w (wāw)		𐡅	𐭅	𐭥			/w/; /oː/, /uː/	و
z (zayin)		𐡆	𐭆	𐭦			/z/	ز
ḥ (ḥēṯ)		𐡇	𐭇	𐭧			/ʜ/ /χ/	ح خ
ṭ(ṭēṯ)		𐡈	𐭈	𐭨			/tˤ/	ط ظ
Y (yōḏ)		𐡉	𐭉	𐭩			/j/; /iː/, /eː/	ي
k (kap̄)		𐡊	𐭊	𐭪			/k/, /x/	ك
I (lāṁeḏ)		𐡋	𐭋	𐭫			/l/	ل
m(mēm)		𐡌	𐭌	𐭬			/m/	م
n (nūn)		𐡍	𐭍	𐭭			/n/	ن
s (sāmeḵ)		𐡎	𐭎	𐭮			/s/	س
(ayin')'		𐡏	𐭏				/ʢ/ /ʁ/	ع غ
P (pē)		𐡐	𐭐	𐭯			/p/, /ɸ/	ف
(ṣāḏē)ṣ	,	𐡑	𐭑	𐭰			/sˤ/	ص ض
q (qōṗ)		𐡒	𐭒				/qˤ/	ق
r (rēš)		𐡓	𐭓				/r/	ر
ś/š (ś/šin)		𐡔	𐭔	𐭱			/ʃ/	ش
t (tāw)		𐡕	𐭕	𐭲			/t/, /θ/	ت ث