تاریخ ایران/ایلامیان
اگر چه کاوش‌های باستان شناسان نشان می‌دهد اقوام گوناگونی از هزاران سال پیش در ایران می‌زیسته‌اند، اما سرآمد تمدن‌های پیش از آریایی‌ها، تمدن عیلامی بوده است. تمدن عیلامی در دشت خوزستان و کوه‌های نزدیک آن به وجود آمده و پیشینهٔ آن به ۵۰۰۰ سال پیش می‌رسد. منشاء و نژاد عیلامی مشخص نیست. اما مهمترین مرکز زندگی آنزمان خوزستان، شوش بوده است. عیلامی‌ها سرزمین خود را حَتمَتی و همسایگانشان آنان را عیلام می‌خواندند[۱].
دوره عیلام مقدم
ویرایشباستانشناسان تاریخ عیلام را به چهار دورهٔ مقدم، کهن، میانه و جدید تقسیم کرده‌اند. از دوره عیلامی مقدم که هنوز خط میخی ابداع نشده بود، اطلاعات زیادی ثبت نشده است امّا کشف آثاری چون ظروف سفالی با نقوش بسیار زیبا، مُهرهای استوانه‌ای و مجسمه‌هایی از جنس طلا و نقره نشان از هنرمندی و توانگری مردم باستانی عیلام دارد.
دورهٔ عیلام کهن
ویرایشدر سال ۲۷۰۰ پیش از میلاد، نخستین شاهنشاهی ایلامی - غیر سامی - در شوش تشکیل شد. عیلامیان کشورشان را «هَلتَمتی» به‌معنی سرزمین خدا می‌خواندند، اکدیان بدان اِلامتو و سومریان آن را با اندیشه‌نگاشت NIM به معنای بالا و مرتفع می‌نوشتند. قدیمترین سندی که نام سرزمین عیلام در آن ثبت شده است، کتیبهٔ پیروزی یکی از پادشاهان سومر است که در آن ماجرای حمله به شهر شوش نوشته شده است.
حملات سومری‌ها و به دنبال آنها اکدی‌ها تا حدود سال ۲۶۷۰ پ. م. ادامه داشت تا اینکه یکی از حاکمان عیلامی از شهر اَوان به نام پوزور اینشوشیناک علیه اکدی‌ها شورید و توانست سرزمین عیلام را از زیر سلطهٔ آنان در آورد. همچنین در حدود ۲۰۹۴ تا ۲۰۴۷ پیش از میلاد کشور عیلام توسط شولگی پادشاه دوم سلسله سوم اور مسخّر گردید و بعداً در سال ۲۰۰۴ پیش از میلاد سلسله سوم اور توسط عیلامیان نابود شد.
دوره عیلامی میانه
ویرایشاوج قدرت عیلام اواسط هزارهٔ دوّم پ. م. و سرآغاز دورهٔ شکوهمندی تاریخ عیلام بود. در این زمان که معبد بزرگ چغازنبیل ساخته شد؛ عیلامی‌ها به پیروزی‌های چشمگیری در میانرودان دست یافتند و غنائم بسیاری با خود به شوش آوردند. در زمان دو پادشاه معروف عیلام به نام‌های شوتروک ناخونته‌اول و پسرش کوتیرناخونته‌دوم، قلمرو عیلام گسترش یافت. آنها توانستند برای مدتی میانرودان - بین‌النهرین - را تسخیر کرده و ستون سنگی قانون حمورابی را به شوش آورند.
سفالینه‌های نقاشی شده متعلق به حدود ۱۵۰۰ پیش از میلاد در شوش بیانگر دوره‌ای پیشرفته از طرح‌های هندسی، ایجاد سبک خاص از انسان و شکل‌هایی از جانوران در آنها می‌باشد.
دوره عیلام نو
ویرایشاز سال ۷۶۰ پیش از میلاد که آخرین سلسلهٔ عیلامی حکومت را در دست گرفت، میان سه دولت برزگ منطقه یعنی عیلام، بابل و آشور جنگ‌های بسیاری در گرفت. چندین‌بار دو کشور عیلام و بابل با هم متحد شدند و به سوی آشور لشکرکشی کردند امّا ظهور پادشاه ویرانگری به نام آشوربانی‌پال، تمامی معادلات منطقه را بر هم زد و در نهایت آشوری‌ها در نبرد نهایی پیروز شدند.
در سال ۶۴۰ پ. م. آشور بانی پال، پادشاه آشور به عیلام تاخت، همه جا را ویران کرد و شهر شوش را با تمام توان تخریب نمود. پس از این جنگ، عیلام هرگز به عنوان یک قدرت مطرح ظاهر نگشت. عیلامیان از آغاز دوره پیش‌عیلامی - عیلام مقدم - تا پایان دوره عیلام نو، حدود ۲۶۶۱ سال در جنوب غربی ایران واجد فرهنگ و تمدن بودند.
نقش برجسته فوق غارت شهر شوش را در ۶۴۷ پیش از میلاد نشان می‌دهد. در اینجا آتش از شهر زبانه می‌کشد و جنگجویان آشوری شهر را با کلنگ و دیلم ویران کرده و غنایم را به غارت می‌برند.
پانویس
ویرایش- ↑ هل‌تمتی به معنی سرزمین خداوند
منابع
ویرایش- ای.م. دیاکونوف. ، تاریخ ماد، ISBN 964-445-106-6
- محمدپناه.بهنام. ، کهن‌دیار جلد اوّل، ISBN 964-8249-34-2